Ossedowski F. Lenin

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

w oficynie razem z m�odymi Uljanowymi, a nazajutrz Marja Aleksandrówna napisa�a list do
rodziny profesora, radz�c, aby ktoS przyjecha� i zaopiekowa� si� chorym.
W dwa dni póxniej w mieszkaniu Ostapowa zjawi�a si� siostra profesora Helena, szes-
nastoletnia dziewczyna. Po miesi�cu zjecha� ojciec stary lekarz wojskowy.
Profesor powoli powraca� do zdrowia i równowagi. Nie odzyska� tylko ju� nigdy ani daw-
nego spokoju, ani swobody. P�dzi� jednostajne, szare �ycie nauczyciela, z dnia na dzie�, od
rangi do rangi, od orderu do orderu. Nie cieszy�o go to i nie budzi�o �adnych wspomnie�.
Zoboj�tnia� na wszystko, jak tylu innych w tem Smierteln� cisz� zatrutem panowaniu Alek-
sandra III cara, mi�uj�cego pokój... pokój cmentarzyska.
45
ROZDZIA� V.
Przed Swi�tami Bo�ego Narodzenia pan Uljanow otrzyma� now� nominacj�. Zosta� dyrek-
torem wszystkich szkó� ludowych. Rozpocz�� swoje czynnoSci od zwiedzenia zak�adów na-
ukowych w ca�ym obwodzie. Zabra� ze sob� W�odzimierza, korzystaj�c z feryj Swi�tecznych.
Podró� odbywali sankami pocztowemi, zapuszczaj�c si� nieraz w rzadko odwiedzane miej-
scowoSci, gdzie wSród lasów czai�y si� osiedla bez koScio�ów i bez szkó�, bez lekarzy i w�adz.
W�odzimierz pami�ta� z wyk�adów Ostapowa, �e ca�y obwód kaza�ski stanowi� niegdyS
pot�ne, o wysokiej cywilizacji pa�stwo bu�garskie, po którem nic nie pozosta�o, oprócz na-
zwy rzeki Wo�gi. Do tego kraju w wieku XIII wpadli Tatarzy, p�dz�c przed sob� niezliczone
szczepy, porwane fal� mongolsk�, mkn�c� na zachód z g��bin Azji. Resztki tej hordy spoty-
ka� teraz Wo�odzia; byli to Wotiacy, Meszczeriaki. Czeremisy, Czuwasze i Mordwini, obok
Tatarów i rosyjskich wieSniaków.
Ciemne mrowisko ludzi, ró�ni�cych si� pomi�dzy sob� strojem, mow�, wiar�, obyczajami
i zabobonami pierwotnemi, nieraz mrocznemi i krwawemi.
Nieprzejednana wrogoS� panowa�a mi�dzy osiedlami, zamieszka�emi przez tubylców ró�-
nych szczepów.
Rosjanie pogardliwie spogl�dali na dawnych najexdxców, nazywaj�c ich tatarwa lub
bia�ooka czudx ; ci ze swej strony odp�acali zimn� nienawiSci�. Samotny Tatar lub Wotiak
nie móg� bezpiecznie przejS� przez wieS rosyjsk�; ch�op wielkorus nie odwa�y�by si� je-
cha� bez towarzyszy w pobli�u wsi czuwaszskiej lub czermiskiej.
Spory i bójki wybucha�y nawet tu� przed koScio�em po sko�czonem nabo�e�stwie, lub
poSród dzieci w szkole.
Uljanow sta� si� Swiadkiem bardzo ciekawego i pouczaj�cego widowiska.
Popasali w ma�ej wiosce, czekaj�c na posi�ek i Swie�e konie.
Ch�opak poszed� nad rzek�, gdy� zdaleka spostrzeg� du�e zbiegowisko ludzi. Ma�emi ku-
pami ci�gn�li na Srodek zamarzni�tej rzeki, d��c od wiosek, po�o�onych na dwóch przeciw-
leg�ych brzegach.
Nad urwiskiem sta� t�um bab i dzieci. WieSniaczki opowiedzia�y W�odzimierzowi, �e dwie
rozdzielone rzek� wioski prowadz� d�ugo trwaj�cy spór o ��k� na wyspie, wi�c postanowi�y
spraw� zako�czy� waln� bitw�.
Rozpocz�to j� od ohydnych wyzwisk i przekle�stw, poczem zacz�y si� bi� ma�e ch�opa-
ki, po nich wyrostki; trwa�o to jedna nied�ugo, bo ca�y ten drobiazg zmiot�y t�umy m�odych
i starych ch�opów, rzucaj�cych si� w wir bitwy.
ZapaSnicy uzbroili si�, zacisn�wszy kamienie w r�ku i omotawszy pi�Sci grubemi rzemie-
niami, jak to czynili niegdyS gladjatorzy. Najt�si ch�opi, od których zale�a�o ostateczne zwy-
46
ci�stwo, wymachiwali d�ugiemi i ci�kiemi dr�gami lub nawet dyszlami wozów. Bójka trwa-
�a krótko, bo mieszka�cy wotiackiej wioski cofn�li si� przed zuchowatym atakiem Tatarów
z przeciwnego brzegu. Na Sniegu pozosta�o kilku rannych, a mo�e i zabitych; krew, niby
szkar�atne maki, wykwit�a na lodzie.
Uljanow mySla� nad tem, w jaki sposób mo�na by�oby poci�gn�� wszystkich tych niena-
widz�cych si� wzajemnie tubylców, nale��cych do fi�skiej i mongolskiej rasy, ku wspólne-
mu celowi. Rozumia�, �e to by�o marzycielstwo, którem si� oszukiwa�a bezwiednie partja
Woli Ludu .
Tu trzeba tyle hase�, ile jest szczepów! szepn�� z szyderczym uSmiechem na zarumie-
nionej od mrozu twarzy.
Po wi�kszych wsiach ju� dzia�a�y niedawno za�o�one szko�y ludowe. W�odzimierz z cie-
kawoSci� przygl�da� si� nauczycielom i nauczycielkom.
Pewna cz�S� ich spokojnie wita�a nowego dyrektora. Nie mieli ci ludzie nic do ukrywania.
Te same, co i w gimnazjum, podr�czniki, zalecane przez koSció� i rz�d, ten sam program,
og�upiaj�cy i oszuka�czy.
Wi�kszoS� jednak nauczycieli, jak to odrazu zauwa�y� spostrzegawczy ch�opak, nie mia�a
czystego, prawomySlnego sumienia. W rozmowie z dyrektorem byli nieufni, ostro�ni, wstrze-
mi�xliwi. W ich oczach �atwo mo�na by�o wyczyta� nie�yczliwoS� dla przedstawiciela rz�du.
Pan Uljanow tego nie spostrzega� jednak. Wszystko napozór by�o w porz�dku. S�ucha� oboj�t-
nie skarg na marne uposa�enie, na n�dz�, na niech�� ludnoSci do szko�y, a nawet wrogi stosunek
do nauki i nauczycielstwa; to nie wchodzi�o w zakres jego dzia�alnoSci, o tem musia�y mySle�
w�adze centralne. Na jego odpowiedzialnoSci le�a�o, aby wszystko si� odbywa�o przepisowo.
Odje�d�a� zadowolony i spokojny, nie podejrzewaj�c nawet, �e w kuferkach nauczycieli
ludowych le�a�y starannie zamaskowane broszurki pisarzy Woli Ludu , którzy Smielej, ni�
urz�dowi, p�atni uczeni , rozprawiali si� z historj� Rusi Rwi�tej .
Z ci�kim sercem powraca� do domu m�ody Uljanow.
Rozumia�, �e lud nie jest jednolity, bo, podzielony na wrogie szczepy, ho�duje dzielnico-
wemu patrjotyzmowi i nie zna wspólnych d��e� i zasad.
Widzia� bezdenn� przepaS� pomi�dzy wsi� a miastem, pomi�dzy w�oScia�stwem a inteli-
gencj�, której ch�opi nie rozumieli i nie lubili, bo by�a dla nich albo uosobieniem rz�du, albo
czemS djabelskiem z ca�� jej wiedz�, nauk� i obcemi obyczajami.
Tylko D�engiz chan, lub inny wielki najexdxca móg� da� sobie z nimi rad�! mySla�
W�odzimierz. Krwaw� r�k� gna� ich wraz ze sob� na podbój Swiata, prowadz�c ku celowi,
przez siebie wytkni�temu. Nic si� od tego czasu nie zmieni�o, wi�c i teraz potrzebny jest tyl-
ko nowy chan, lub nasz rosyjski zuchwa�y, brutalny antychryst Piotr Wielki, nowator ma-
rzyciel z grubym kijem w mocnej �apie!
O swoich wra�eniach obszernie opowiada� ch�opak w domu Ostapowych.
Lubili go tam wszyscy i nazywali pieszczotliwie Wola.
Po raz pierwszy us�ysza� to imi� z ust drobnej, z�otow�osej Heleny i, sam nie wiedz�c dla-
czego, zarumieni� si� po uszy.
Stary doktór Ostapow s�ucha� ze zdumieniem opowiadania powa�nego Woli, mówi�cego,
jak doros�y, o sformowanych poj�ciach cz�owiek.
Logika, jasna bez przesady i porywów mySl; prosta, a silna dialektyka zastanawia�y stare-
go lekarza. Nieraz mySl�c o tem, formu�owa� swoje wra�enia w ten sposób:
47
Ani moje pokolenie, ani rówieSnicy syna nie mieli tej surowej, jasnej i Smia�ej mySli.
Ha! W �ycie wchodzi m�oda generacja, ca�kiem do nas niepodobna. Mo�e ona potrafi nie tyl-
ko budowa� b�yskotliwe gmachy na glinianych fundamentach, lecz istotnie wznieS� coS wiel-
kiego i wiecznego piramid� rosyjskiego Cheopsa, naprzyk�ad! [ Pobierz całość w formacie PDF ]